- ນັກຄິດ, ນັກປະຕິບັດທັມ ແລະນັກການສາສນາຫຼາຍທ່ານກ່າວສະເໝີວ່າ "ສາສນາ ສອນໃຫ້ຄົນເປັນຄົນດີ" (ໝາຍເຖິງທຸກສາສນາ) ສະນັ້ນ ເຮົາຈະເຫັນວ່າ ສາສນາ ຄື ຄຳສອນ.
- ຄຳວ່າ "ສາສນາ" ເປັນພາສາປາລີ ແລະສັນສະກິດ ແປວ່າ "ຄຳສອນ" ໃນພາສາປາລີ ແລະສັນສະກິດ ອ່ານອອກສຽງວ່າ "ສາສະນາ ຫຼືສາສະນັງ"
- ເຮົາຮູ້ແລ້ວວ່າ "ສາສນາ" ແປວ່າຄຳສອນ, ສະນັ້ນ ການຈະສອນໄດ້ ຕ້ອງມີ ຜູ້ "ສອນ" ຮຽກວ່າ "ສາສດາ" ເຈົ້າຂອງຄຳສອນ, ຄຣູ, ອາຈານແປວ່າຜູ້ນຳ ຄຳສອນໄປສອນ "ຜູ້ຮຽນ" ຮຽກວ່າ "ສາສນິກະຊົນ".
- ສາສນາໃນໂລກ ມີ ຢູ່ ໒ ສາຍໃຫຍ່(ລັດທິ) ຄື ສາສນາເທວະນິຍົມ ຄືຖືເອົາເທບເທວາເປັນສະຣະນະ ຄື ເຄົາຣົບພຣະເຈົ້າ ຫຼືເທບພະເຈົ້າ, ສິ່ງສັກສິດ ອື່ນໆ ໝາຍຄວາມວ່າມະນຸດ ຈະດີ ຫຼືຊົ່ວເພາະຄົນອື່ນ ຫຼືຜູ້ມີອຳນາດປະທານໃຫ້ ແລະສາສນາອະເທວະນິຍົມ ຄື ບໍ່ນິຍົມເທວະດາ ນິຍົມກັມ ຄືມະນຸດຈະດີ ຫຼືຊົ່ວເປັນເພາະກັມຂອງຕົນ(ການກະທຳ)
- ໃນໂລກເຮົາ ມີສາສນາຢູ່ຫຼາຍສາສນາ ແຕ່ສາສນາທີ່ຄົນນິຍົມຫຼາຍທີ່ສຸດ ຄື
໑. ສາສນາພຸດ (ຄຳສອນຂອງພຣະພຸດທະເຈົ້າ ມີພຣະພຸດທະເຈົ້າ ນາມວ່າ ພຣະໂຄຕະມະ ເປັນພຣະບໍຣົມມະສາສດາ)
໒. ສາສນາຄຣີດ (ຄຳສອນຂອງຂອງຄຣິດ ມີພຣະສາສດາເຢຊູຄຣິດເປັນສາສດາ)
໓. ສາສນາອິສຣາມ(ຄຳສອນຂອງອິສຣາມ ມີພຣະສາສນາດາໂມຮັມມັດເປັນສາສດາ).
໔. ສາສນາພຣາມ (ຄຳສອນຂອງພຣາມ ເນື່ອງຈາກສາສນານີ້ມີຫຼາຍໝື່ນປີ ແລະສາດາຫຼາຍອົງ ສາສດາຂອງສາສນານີ້ຈຶ່ງຍັງບໍ່ມີການຢືນຢັນວ່າອົງໃດແທ້ເປັນສາສດາ.
- ສາສນາເລົ່ານີ້ ເປັນສາສນາໃຫຍ່ໆ ທີ່ຄົນທົ່ວໂລກນັບຖືກັນຢ່າງແຜ່ຫຼາຍ, ນອກຈາກນັ້ນກະມີສາສນານ້ອຍໆ ແລະລັດທິອື່ນໆອີກທີ່ມີຄົນນັບຖືກັນຢູ່.
- ສາສນາຂອງລາວ: ອີງຕາມປະຫວັດສາດແລ້ວນັ້ນ ຊາດລາວເຮົາເປັນຊາດທີ່ເກົ່າແກ່ ປາກົດວ່າມີສາສນາຂອງຊາດຕົນຄື "ສາສນາຜີແຖນ ຫຼືສາສນາແຖນຟ້າ" ແຕ່ວ່າ ເມື່ອພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາຣາດ ໄດ້ນຳເອົາພຣະພຸດທະສາສນາມາເປັນສາສນາຂອງຊາດລາວແລ້ວ ໃນປີ ໑໓໕໗ ແລ້ວກໍປະກາດຍົກເລີກສາສນາແຖນເລື້ອຍມາ ຈົນຮອດສະໄ​ໝພຣະເຈົ້າໂພທິສາລະຣາດເຈົ້າ, (ພຣະບິດາຂອງພຣະເຈົ້າໄຊຍະເຊດຖາ) ແລະປະຊາຊົນລາວກໍນັບຖືພຸດທະສາສນາຫຼາຍຂຶ້ນ ແຕ່ນັ້ນມາສາສນານີ້ກໍໄດ້ ກາຍເປັນພຽງລັດທິເທົ່ານັ້ນ, ປັດຈຸບັນກໍຍັງມີຄົນລາວບັນດາເຜົ່ານັບຖື ລັດທິນີ້ຢູ່ ໃນປະເພດທີ່ບູຊາຜີ, ບູຊານາກ, ບູຊາແຖນ ຫຼືກະໄທ້ ຫຼຶວ່າເທດາ.
- ສາສນາໃນລາວ : ໃນລາວເຮົາແຕ່ອາດີດຈົນຮອດປັດຈຸບັນ ມີການນັບຖືສາສນາ ມາແລ້ວຫຼາຍສາສນາ ຄື.
໑. ກ່ອນປະຫວັດສາດ ຖືສາສນາພຣາມ ຮີນດູ ສູນຫາງໃຫຍ່ຢູ່ແຕ່ຫຼວງພຣະບາງ ວຽງຈັນ, ສີໂຄດ ແລະຈຳປາສັກ.
໒. ກ່ອນປະຫວັດສາດ ຖືສາສນາແຖນຟ້າ ຫຼືຜີແຖນ ດຽວນີ້ເປັນລັດທິ ໃນພາກເໜືອຂອງລາວ ແລະຫວຽດນາມຍັງປະກົດມີຢູ່(ປະເພດເສັ້ນ ແລະບວງ ສວາງ)
໓. ກ່ອນປະຫວັດ ຕົ້ນປະຫວັດສາດ ຮອດປັດຈຸບັນ ນັບຖືສາສນາພຸດ.
໔. ນັບແຕ່ສະໄໝຝຣັ່ງເຂົ້າມາຄອບຄອງລາວ ສາສນາຄຣິດໄດ້ເຂົ້າມາເຜີຍແຜ່ ໃນເຂດພາກກາງຂອງລາວ ສະຫວັນ ແລະທ່າແຂກ.
- ປັດຈຸບັນ ສາສນາໃນລາວເຮົາ ເທົ່າທີ່ເກັບກຳໄດ້ ມີ ຄື
໑. ສາສນາພຸດ.
໒. ສາສນາຄຣິດ
໓. ສາສນາບາຮາຍ.
- ທາງແນວລາວສ້າງຊາດໄດ້ບັນທຶກການເຜີຍແຜ່ສາສນາໃນລາວເຮົາ ມີຢູ່ ໓ ສາສນາໃຫຍ່.
- ສະນັ້ນ, ສາສນາໃນລາວເຮົາ ຈຶ່ງມີທັງສາສນາເທວະນິຍົມ ແລະອະເທວະນິຍົມ ແຕ່ວ່າສາສນາເລົ່ານັ້ນ ລ້ວນແຕ່ເປັນສອນ ແລະເຜີຍແຜ່ສາສນາຂອງຕົນຕາມໃຫ້ ສອດຄ່ອງຕາມແນວທາງຂອງລັດຖະບານເຮົາ ເປົ້າໝາຍແມ່ນສອນໃຫ້ຄົນເປັນ ຄົນດີ ປະພຶດປະຕິບັດຕົນບໍ່ຂັດຕໍ່ແນວທາງນະໂຍບາຍຂອງພັກ-ລັດ ແລະ ເປົ້າໝາຍກໍແມ່ນເຮັດໃຫ້ຄົນມີຄວາມສຸກ ໂດຍໃຊ້ຫຼັກການທຸກຮູບແບບຕາມແນວ ທາງຄຳສອນຂອງສາສນາຕົນ, ເພື່ອໃຫ້ປະຊາຊົນ(ສາສນິກະຊົນ) ມີຄວາມສຸກ ໃນໂລກນີ້ ແລະໂລກໜ້າເປັນທີ່ຫວັງ.
ຫຼັກຄຳສອນໂດຍສັງເຂບຂອງແຕ່ລະສາສນາ.
ກ. ສາສນາພຸດ:
- ໃນຫຼັກຄຳສອນຂອງສາສນາພຸດ ຄື ພຣະທຳຄຳພີ ຮຽກວ່າພຣະໄຕປິດົກ ໘໔.໐໐໐ ພຣະທັມມະຂັນ ແບ່ງອອກເປັນ ໓ ຄຳພີ ຄື ພຣະວິນັຍ, ພຣະສູດ ແລະພຣະອະພະທັມ.
- ຫົວໃຈຂອງ ສາສນາພຸດ ຄື ລະຊົ່ວ ທຳດີ ແລະທຳໃຫ້ຈິດໃຈຂອງຕົນຜ່ອງໃສ.
- ແນວທາງ ທານ ສີນ ແລະພາວະນາ ເພື່ອໃຫ້ມະນຸດປົດປ່ອຍຕົນອອກຈາກ ກອງທຸ​ກ.
- ເສັ້ນທາງ ມັກສີ່ ຜົນສີ ແລະນິພານໜຶ່ງ (ໂສດາປະຕິມັກ, ໂສດາປະຕິຜົນ, ສາກະທາມີມັກ, ສາກະທາມີຜົນ, ອະນາຄາມີມັກ, ອະນາຄາມີຜົນ, ອໍຣະຫັນຕະມັກ, ອໍຣະຫັນຕະຜົນ ແລະພຣະນິພພານ.
- ເປົ້າໝາຍສູງສຸດ ຄືພຣະນິພພານ (ຕັດກິເລດໂດຍສິ້ນເຊີງ)
ຂ. ສາສນາຄຣິດ.
- ຄຳພີຮຽກ ວາໄປເບີລ ມີຄຳພີໄບເບີລເກົ່າ ແລະໄບເບີລໃໝ່.
- ຫົວໃຈ ທຳຕົນໃຫ້ບໍຣິສຸດ ເພື່ອໄປຫາພຣະເຈົ້າ.
- ເສັ້ນທາງ ຄື ໄຫວ້ວອນໃຫ້ພຣະເຈົ້າມາໂຜດ (ຕາມຄຳພີວ່າ ພຣະເຈົ້າຈະຟື້ນຊີບມາໂຜດມະນຸດທັງໝົດ)
- ວິທີການ ມະນຸດມີບາບ ຕ້ອງໃຊ້ວິທີການລ້າງບາບ.
- ເປົ້າໝາຍສູງສຸດ ຄື ໄດ້ໄປຢູ່ນຳພຣະເຈົ້າ.
ຄ. ສາສນາພຣາມ ແລະສາສນາອິສຣາມ ກໍມັກຈະເປັນໄປໃນທາງດຽວກັນ, ຄ້າຍສາສນາຄິດຈັກໜ້ອຍ, ສາສນາພຣາມ ຈະມີຄຳພີໄຕເວທ, ສາສນາອິສຣາມມິອັລກູລອາລ, ພຣາມຈະໃຊ້ ວິທີ່ການບວງສວາງໄວ້ວອນ ແຕ່ອິ
ສຣາມຈະໃຊ້ການຖືສິລອົດ ແລະລະໝາດ ແລະອື່ນໆ.
- ທ່ານທັງຫຼາຍ ຫາກສົນໃຈວິຊາສາສນາ ໃຫ້ໄປສຶກສາໃນໜັງສື ສາສນາຕ່າງໆ, ສາສນາສາກົລ, ສາສນາປຽບທຽບ ແລະຄຳພີຂອງແຕ່ລະສາສນານັ້ນ ຈະມີຄວາມຮູ້ຫຼາຍທີ່ສຸດ ແຕ່ທີ່ນີ້ສະຫຼຸບເລັກໆນ້ອຍໆມາໃຫ້ເບິ່ງ ເພື່ອເປັນແນວທາງເທົ່ານັ້ນເອງ.
- ທີ່ສຳຄັນ ຜູ້ທີນັບຖືສາສນາໃດ ໃຫ້ນັບຖືຕາມຄຳສອນຂອງສາສນານັ້ນດີທີ່ສຸດ.

-໑-
-໑-
ກິເລດພັນຫ້າຕັນຫາຮ້ອຍແປດເປັນຈັ່ງໃດ ?
    ຫຼາຍທ່ານ ຄົງໄດ້ຍິນຄຳພັງເພີຍຂອງຄົນເຖົ້າຄົນແກ່ ທີ່ ກ່າວປຽບທຽບຄົນຂີ້ໂຫດສາມານ ຄົນຂີ້ຖີ່ໜຽວແໜ້ນ ຫຼືມັກ ໂລບໂລພາວ່າ “ກິເລດພັນຫ້າຕັນຫາຮ້ອຍແປດ” ແຕ່ບໍ່ຮູ້ ຄວາມໝາຍຄັກ ບັດນີ້ມາທຳຄວາມເຂົ້າໃຈກັບເລື່ອງນີ້.

    ກິເລດ ໑໕໐໐ ຄື:
    ກ່ອນຈະຮູ້ເລື່ອງນີ້ ເຮົາມາທຳຄວາມເຂົ້າໃຈເຖິງກິເລດ ໑໐ ຢ່າງກ່ອນວ່າມີອັນໃດແນ່.
    ກິເລດ ໑໐ ໄດ້ແກ່ ໂລພະ(ໂລບ) ໂທສະ(ຮ້າຍ-ໂກດ) ໂມຫະ(ຫຼົງ) ມານະ(ຄວາມຖືໝັ້ນ) ທິດຖີ(ຄວາມເຫັນ) ວິສິ-ກິດສາ ອະຫິຣິກະ ອະໂນຕັບປະ(ຄວາມບໍ່ອາຍຕໍ່ບາບ) ອຸດ-ທັດຈະ ແລະຖີນະ; ໃນປະຣະມັດຖະທຳທັງ ໔ ເວັ້ນນິບພານ ຄົງນັບຈິດທັງໝົດເປັນໜຶ່ງ.
    ຮູບ ໒໘ ນັບພຽງ ໒໒ ຮູບ ຄື ນິບຜັນນະຮູບ ໑໘ ກັບ ລັກສະນະຮູບ ໔ ລວມນັບຈິດ ໑ ລວມກັບເຈຕະສິກ ໕໒ ຮູບ ໒໒ ເປັນ ໗໕.
    ສ່ວນກເລດ ໑໐ ນັ້ນມີທັງເກີດຂຶ້ນໃນສັນດານຂອງຕົນ ເອງ ແລະໃນສັນດານຂອງຄົນອື່ນ ກິເລດ ໑໐ ຄູນດ້ວຍສະພາ ວະທຳ ໗໕ ເປັນ ໗໕໐ ເກີດຂຶ້ນໃນສັນດານຂອງຕົນເອງ ໗໕໐ ເກີດຂຶ້ນໃນສັນດານຂອງຄົນອື່ນອີກ ໗໕໐ ຈຶ່ງລວມເປັນກິ ເລດ ໑໕໐໐.
    (ອະທິບາຍເພີ່ມຕື່ມວ່າ ກິເລດ ໑໐ ຢຶດຖືສະພາວະທຳ ໗໕ ນີ້ເປັນອາລົມ ໗໕ ຄູນກັນເປັນ ໗໕໐ ເປັນພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກຄູນໃຫ້ ໗໕໐ ເປັນ ໑໕໐໐, ຫາກຕັ້ງເປັນສູດ ກໍຈະ ທຳດັ່ງນີ້ຄື: ກິເລດຄູນດ້ວຍສະພາວະທັມແລະຄູນດ້ວຍພາຍ ໃນແລະພາຍນອກ ຄື ໑໐×໗໕×໒=໑໕໐໐ ແລ)
       
    ສ່ວນຄຳວ່າ ຕັນຫາ ໑໐໘ ຄື:
    ຕັນຫານັ້ນທ່ານຈັດໄວ້ເປັນທຳມະດານັ້ນ ເປັນ ໓ ຄື ກາມະຕັນຫາ, ພາວະຕັນຫາ ແລະວິພາວະຕັນຫາ, ຕັນຫາ ໓ ນີ້ເກີດຂຶ້ນໄດ້ເພາະອາໄສອາຣົມ ໖ ຄື ຮູບ, ສຽງ, ກິ່ນ, ຣົດ, ໂຜດຖັບພະ ແລະທັມມາຣົມ.
    ຕັນຫາ ໓ ຄູນດ້ວຍອາຣົມ ໖ ຈຶ່ງເປັນຕັນຫາ ໑໘, ຕັນຫາ ໑໘ ນີ້ເກີດຂຶ້ນໄດ້ເພາະອາໄສການທັງ ໓ ຄື ອາດີດ ໑໘, ປັດຈຸບັນ ໑໘ ອະນາຄົດ ໑໘ ລວມກັນເປັນ ໕໔.
    ຕັນຫາ ໕໔ ນີ້ເກີດຂຶ້ນໄດ້ພາຍໃນຕົນ ໑ ພາຍນອກຕົນ ໑ ຈຶ່ງເປັນຕັນຫາພາຍໃນ ໕໔ ຕັນຫາພາຍນອກ ໕໔ ເມື່ອເອົາ ຕັນຫາພາຍໃນ ແລະຕັນຫາພາຍນອກມາລວມກັນຈຶ່ງເປັນ ຕັນຫາ ໑໐໘ ແລ.
    (ຕັ້ງເປັນສູດ ຕັນກຫາ ໓ ຄຸນດ້ວຍອາຣົມ ໖ ຄູນດ້ວຍ ການ ໓ ແລະຄູນດ້ວຍພາຍໃນ ແລະພາຍນອກຕົນ ຄື ໓×໖×໓=໑໐໘ ແລ).
    ນີ້ຄືທີ່ມາຂອງຄຳວ່າ “ກິເລດພັນຫ້າຕັນຫາຮ້ອຍແປດ” ອືມ໌…ຄົນບູຮານດ່າກັນກະຍັງເປັນທຳມະເນາະ, ຄົນເຮົາປັດຈຸ ບັນໂສກັນ ຂັ້ນວ່າວຽກງານແທ້ໆຍັງບໍ່ມີຮອດທຳຈັກໂຕໆ.

    ຫຼາຍທ່ານ ຄົງໄດ້ຍິນຄຳພັງເພີຍຂອງຄົນເຖົ້າຄົນແກ່ ທີ່ ກ່າວປຽບທຽບຄົນຂີ້ໂຫດສາມານ ຄົນຂີ້ຖີ່ໜຽວແໜ້ນ ຫຼືມັກ ໂລບໂລພາວ່າ “ກິເລດພັນຫ້າຕັນຫາຮ້ອຍແປດ” ແຕ່ບໍ່ຮູ້ ຄວາມໝາຍຄັກ ບັດນີ້ມາທຳຄວາມເຂົ້າໃຈກັບເລື່ອງນີ້.

    ກິເລດ ໑໕໐໐ ຄື:
    ກ່ອນຈະຮູ້ເລື່ອງນີ້ ເຮົາມາທຳຄວາມເຂົ້າໃຈເຖິງກິເລດ ໑໐ ຢ່າງກ່ອນວ່າມີອັນໃດແນ່.
    ກິເລດ ໑໐ ໄດ້ແກ່ ໂລພະ(ໂລບ) ໂທສະ(ຮ້າຍ-ໂກດ) ໂມຫະ(ຫຼົງ) ມານະ(ຄວາມຖືໝັ້ນ) ທິດຖີ(ຄວາມເຫັນ) ວິສິ-ກິດສາ ອະຫິຣິກະ ອະໂນຕັບປະ(ຄວາມບໍ່ອາຍຕໍ່ບາບ) ອຸດ-ທັດຈະ ແລະຖີນະ; ໃນປະຣະມັດຖະທຳທັງ ໔ ເວັ້ນນິບພານ ຄົງນັບຈິດທັງໝົດເປັນໜຶ່ງ.
    ຮູບ ໒໘ ນັບພຽງ ໒໒ ຮູບ ຄື ນິບຜັນນະຮູບ ໑໘ ກັບ ລັກສະນະຮູບ ໔ ລວມນັບຈິດ ໑ ລວມກັບເຈຕະສິກ ໕໒ ຮູບ ໒໒ ເປັນ ໗໕.
    ສ່ວນກເລດ ໑໐ ນັ້ນມີທັງເກີດຂຶ້ນໃນສັນດານຂອງຕົນ ເອງ ແລະໃນສັນດານຂອງຄົນອື່ນ ກິເລດ ໑໐ ຄູນດ້ວຍສະພາ ວະທຳ ໗໕ ເປັນ ໗໕໐ ເກີດຂຶ້ນໃນສັນດານຂອງຕົນເອງ ໗໕໐ ເກີດຂຶ້ນໃນສັນດານຂອງຄົນອື່ນອີກ ໗໕໐ ຈຶ່ງລວມເປັນກິ ເລດ ໑໕໐໐.
    (ອະທິບາຍເພີ່ມຕື່ມວ່າ ກິເລດ ໑໐ ຢຶດຖືສະພາວະທຳ ໗໕ ນີ້ເປັນອາລົມ ໗໕ ຄູນກັນເປັນ ໗໕໐ ເປັນພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກຄູນໃຫ້ ໗໕໐ ເປັນ ໑໕໐໐, ຫາກຕັ້ງເປັນສູດ ກໍຈະ ທຳດັ່ງນີ້ຄື: ກິເລດຄູນດ້ວຍສະພາວະທັມແລະຄູນດ້ວຍພາຍ ໃນແລະພາຍນອກ ຄື ໑໐×໗໕×໒=໑໕໐໐ ແລ)
       
    ສ່ວນຄຳວ່າ ຕັນຫາ ໑໐໘ ຄື:
    ຕັນຫານັ້ນທ່ານຈັດໄວ້ເປັນທຳມະດານັ້ນ ເປັນ ໓ ຄື ກາມະຕັນຫາ, ພາວະຕັນຫາ ແລະວິພາວະຕັນຫາ, ຕັນຫາ ໓ ນີ້ເກີດຂຶ້ນໄດ້ເພາະອາໄສອາຣົມ ໖ ຄື ຮູບ, ສຽງ, ກິ່ນ, ຣົດ, ໂຜດຖັບພະ ແລະທັມມາຣົມ.
    ຕັນຫາ ໓ ຄູນດ້ວຍອາຣົມ ໖ ຈຶ່ງເປັນຕັນຫາ ໑໘, ຕັນຫາ ໑໘ ນີ້ເກີດຂຶ້ນໄດ້ເພາະອາໄສການທັງ ໓ ຄື ອາດີດ ໑໘, ປັດຈຸບັນ ໑໘ ອະນາຄົດ ໑໘ ລວມກັນເປັນ ໕໔.
    ຕັນຫາ ໕໔ ນີ້ເກີດຂຶ້ນໄດ້ພາຍໃນຕົນ ໑ ພາຍນອກຕົນ ໑ ຈຶ່ງເປັນຕັນຫາພາຍໃນ ໕໔ ຕັນຫາພາຍນອກ ໕໔ ເມື່ອເອົາ ຕັນຫາພາຍໃນ ແລະຕັນຫາພາຍນອກມາລວມກັນຈຶ່ງເປັນ ຕັນຫາ ໑໐໘ ແລ.
    (ຕັ້ງເປັນສູດ ຕັນກຫາ ໓ ຄຸນດ້ວຍອາຣົມ ໖ ຄູນດ້ວຍ ການ ໓ ແລະຄູນດ້ວຍພາຍໃນ ແລະພາຍນອກຕົນ ຄື ໓×໖×໓=໑໐໘ ແລ).
    ນີ້ຄືທີ່ມາຂອງຄຳວ່າ “ກິເລດພັນຫ້າຕັນຫາຮ້ອຍແປດ” ອືມ໌…ຄົນບູຮານດ່າກັນກະຍັງເປັນທຳມະເນາະ, ຄົນເຮົາປັດຈຸ ບັນໂສກັນ ຂັ້ນວ່າວຽກງານແທ້ໆຍັງບໍ່ມີຮອດທຳຈັກໂຕໆ.

ເມື່ອມາຮອດບັດນີ້ ຈຶ່ງຮູ້ໄດ້ວ່າ ຮີດ ໑໒ ກັບ ຄອງ ໑໔ ມັນແມ່ນພື້ນຖານວັດທະນະທັມລາວຢ່າງຈະແຈ້ງ ເຮົາຈະເຫັນວ່າພຶດຕິກັມ ແລະປະຕິສັມພັນທາງສັງຄົມລາວຂອງພວກເຮົາແມ່ນກ່ຽວຂ້ອງກັບ ຮີດ ໑໒ ກັບຄອງ ໑໔ ນີ້ທັງນັ້ນ.

ຮີດ ໑໒ ນັ້ນມີດັ່ງນີ້
       ໑. ເດືອນຈຽງ ເຮັດບຸນເຂົ້າກັມ (ເປັນບຸນພິທີທາງສາສນາພຸດ ເປັນກິດຈະກຳຂອງສົງ ຍາດໂຍມຈະຖືໂອ ກາດທຳບຸນ ເມື່ອພຣະສົງມາໂຮມກັນຫຼາຍໆອົງ).
       ໒. ເດືອນຍີ່ເຮັດບຸນຄຸນລານ (ຫຼືບຸນກອງເຂົ້າ) ເປັນພິທີທາງສາສນາແຖນ ຫຼືວັດທະນະທັມຄວາມເຊື່ອ ລາວບູຮານ ຄຳວ່າບຸນກອງເຂົ້າ ແມ່ນຕິດພັນກັບສາສນາພຸດ).
       ໓. ເຮັດບຸນເຂົ້າຈີ່(ເຮັດບຸນທາງສາສນາແຖນ ຫຼືຄວາມເຊື່ອບູຮານປະຍຸກມາເປັນວິຖີພຸດແລ້ວ) ແລະມາ ມາຄະບູຊາ (ເປັນບຸນທາງສາສນາພຸດແທ້) ນອກຈາກນັ້ນຍັງ ຄວາມເຊື່ອທາງປະເພນີໜຶ່ງອີກ ຄື ຂຶ້ນ ໓ ຄ່ຳ ແຮມ ໓ ຄ່ຳຂອງເດືອນສາມ ແມ່ນວັດເອົາຝຸ່ນລົງນາ.
       ໔. ເດືອນ ໔ ເຮັດບຸນພະເຫວດ (ບຸນທາງພຸດທະສາສນາ)
       ໕. ເຮັດບຸນສົງນ້ໍາພຣະ(ພຸດທະສາສນ) ບຸນສົງການ ແລະປີໃໝ່ (ເປັນບຸນທາງວັດທະນະທັມລາວ) ປະຍຸກມາເປັນວິຖີພຸດ.
       ໗. ເດືອນ ໗ ເຮັດບຸນຊຳຮະ (ບຸນທາງສາສນາພຸດ ເປົ້າໝາຍຂອງການເຮັດຄືຊຳຮະສະສາງສິ່ງບໍ່ດີ ແລະຊຳຮະພູດຜີປີສາດ ກ່ອນໜ້ານີ້ລາວນັບຖືແຖນ ແລະຜີຮອດປີມາຕ້ອງຊຳຮະເພື່ອຈະນັບຖືພຸດໂດຍເດັດຂາດ ກົນອຸບາຍລະເລີກຜີ.
       ໘. ບຸນເຂົາພັນສາ (ບຸນທາງພຸດທະສາສນາ ແລະເປັນພຸດທະບັນຍັດດ້ວຍ).
       ໙. ບຸນເຂົ້າປະດັບດິນ (ເປັນທາງພຸດທະສາສນາ ແລະປະຍຸກມາຈາກການລ້ຽງຜີຕາແຮກ ອັນເປັນວັດ ທະນະທັມລາວ, ເພື່ອຢາກໃຫ້ຄົນເລີກລົ້ມການເຊື່ອຜີຕາແຮກ ໃຫ້ຫັນໜ້າເຂົ້າວັດ ທຳທານ ສິນ ພາວະນາ.
      ໑໐. ບຸນເຂົາສລາກ(ສາກ) ສືບເນື່ອງຈາກເຂົ້າປະດັບດິນ ມີເປົ້າໝາຍດຽວກັບ ຕ່າງແຕ່ວິທີເຮັດເລັກ ນ້ອຍ.
      ໑໑. ບຸນອອກພັນສາ (ປັນບຸນທາງພຸດທະສາສນາ ອັນສືບເນື່ອງມາຈາກວັນເຂົ້າພັນສາ) ນອກຈາກນີ້ ຍັງມີບຸນຊ່ວງເຮືອ ແມ່ນບຸນທາງຄວາມເຊື່ອຂອງປະເພນີລາວບູຮານ ເຊື່ອເລື່ອງນາກ, ບຸນໄຫຼເຮືອໄຟ, ພຸດປະ ສົມວັດທະນະທັມລາວ.
      ໑໒. ເຮັດບຸນກະຖີນ ແລະສະຫຼອງພຣະທາດ (ເປັນບຸນທາງພຸດທະສາສນາ ກະຖິນເປັນພຸດທະບັນຍັດ ດ້ວຍ).
ກິດຈະກັມທັງສິບສອງເດືອນນີ້ ເປັນພື້ນຖານວັດທະນະທັມລາວ ການສືບຕໍ່ປະຕິບັດຮີດ ໑໒ ເປັນການ ສືບຕໍ່ພັດທະນາ ສາສນາ ແລະວັດທະນະທັມລາວຢ່າງຍິ່ງ.